Programmalijnen
De adviesraad werkt met programmalijnen: per programmalijn worden overkoepelende onderwerpen en maatschappelijke vraagstukken samengevoegd. Dit zijn vaak nieuwe onderwerpen maar ook thema's die we uit eerdere publieke consultaties, gesprekken en onderzoeken hebben opgehaald.
De programmalijnen en de diverse deelprojecten leveren uiteindelijk kennis- en adviesproducten op. Daarmee hopen we inzicht te geven in de diverse knelpunten en vraagstukken op het terrein van migratie. We geven waar mogelijk bij die producten ook steeds oplossingsrichtingen. De kennis over de verschillende deelgebieden van migratie wordt op deze manier bij elkaar gebracht en kan in samenhang worden bezien. Zo kan het maatschappelijk debat over migratie beter worden gevoed.
Zie ook
1. Programmalijn Migratie en arbeidsmarkt
Waarom dit programma?
Er zijn veel maatschappelijke vraagstukken op het gebied van de wisselwerking tussen migratie en arbeidsmarkt. Bijvoorbeeld de positie van Europeanen die in Nederland werkzaam zijn in de landbouw of logistiek, de arbeidsparticipatie van vluchtelingen en gezinsmigranten, of de vraag of Nederland wel aantrekkelijk genoeg is om kennismigranten aan zich te binden. Er is bovendien veel onzekerheid over de vraag hoeveel en welke arbeidsmigranten in de toekomst nodig zijn.
Met dit programma wil de adviesraad kennis op het snijvlak van migratiebeleid en de arbeidsmarkt bijeenbrengen en bijdragen aan een meer samenhangend beleid rond migratie, arbeidsmarkt en economie.
Thema's
Vragen die binnen dit programma aan de orde komen zijn:
- Hoe kan de arbeidsmarktpositie verbeteren van mensen die niet als arbeidsmigrant naar Nederland zijn gekomen (zoals gezins- en asielmigranten)?
- In hoeverre kan arbeidsmigratie bijdragen aan het oplossen van tekorten in bepaalde sectoren van de economie?
- Moet arbeidsmigratie vooral van tijdelijke aard zijn en zo ja, in hoeverre is het dan nodig dat arbeidsmigranten de taal leren en integreren in onze samenleving?
Talenten benutten: migranten aan het werk
In het nieuwe adviestraject ‘Talenten benutten: migranten aan het werk’ onderzoeken we hoe we het arbeidspotentieel van migranten die al in Nederland verblijven, beter kunnen inzetten. Een belangrijke doelstelling van het adviesproject is bewustwording vergroten en beleidsaanbevelingen doen over hoe de inzet van migranten, juist bij krapte op de arbeidsmarkt, van waarde kan zijn voor werkgevers, de migranten zelf en de samenleving.
Aanleiding en adviesvraag
Nederland telt 1,4 miljoen migranten (mensen die zelf én van wie beide ouders in het buitenland zijn geboren), ofwel 8% van de bevolking. Van de migranten van 15 tot 75 jaar heeft 58,2% betaald werk. Van de personen die in Nederland geboren zijn is dit 73,4% (CBS, Statline). Er is dus een aanzienlijk ‘onbenut arbeidspotentieel’ onder migranten. Als de arbeidsdeelname van migranten even hoog zou zijn als die van de in Nederland geboren bevolking, zouden er beduidend méér betaald werkenden zijn. Dit zou belangrijke voordelen hebben voor werkgevers (minder personeelstekorten), voor de migranten zelf (een hoger inkomen) en voor de samenleving (minder beroep op uitkeringen, meer belastinginkomsten).
In het advies Talenten benutten kijken we zowel naar het kwantitatieve als het kwalitatieve potentieel. De analyse van het kwantitatieve potentieel van migrantengroepen legt de focus op het onbenut arbeidspotentieel. Dat wil zeggen migranten die niet (betaald) werken, maar wel zouden kunnen werken. Voor enkele migrantengroepen met beschikbaar arbeidspotentieel onderzoeken we ook het kwalitatieve potentieel: het optimaal benutten van hun talenten, vaardigheden en werkervaring. We kijken dan naar de obstakels, stimulansen en oplossingen die migranten en werkgevers ervaren bij deelname aan de arbeidsmarkt. Het doel is om mensen in banen te laten in- of doorstromen die goed bij hen passen én die van waarde zijn voor Nederland.
Centrale adviesvraag
Hoe kunnen we het arbeidspotentieel van migranten die al in Nederland verblijven beter benutten?
Planning
Publicatie van het advies wordt verwacht eind 2025.
Samenstelling projectgroep
Paul de Beer (coördinerend raadslid)
Jos Wienen (raadslid)
Helga de Valk (raadslid)
Anita Strockmeijer (projectleider)
Selin Tuzgöl (projectmedewerker)
Wat hebben we eerder gedaan?
In het advies ‘Afgewogen arbeidsmigratie. Gericht arbeidsmigratiebeleid voor brede welvaart' heeft de adviesraad gepleit voor een arbeidsmigratiebeleid dat niet enkel is gebaseerd op economische belangen, maar ook rekening houdt met maatschappelijke en ecologische gevolgen, oftewel: brede welvaart. In dit adviesrapport laten we zien hoe een concrete uitwerking van brede welvaart eruit zou kunnen zien. Het adviesrapport is op eigen initiatief van de raad opgesteld en werd tijdens een publieksbijeenkomst op 10 september 2024 aangeboden aan de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, de heer Eddy van Hijum.
In het advies 'Geen derderangsburgers. De risico’s voor gedetacheerde arbeidsmigranten en de Nederlandse samenleving' heeft de adviesraad aandacht gevraagd voor het grote risico dat het groeiende aantal gedetacheerde arbeidsmigranten in Nederland loopt om hier als derderangsburger behandeld te worden en niet het loon, de arbeidsvoorwaarden of de sociale zekerheid te krijgen waarop zij recht hebben. Het gaat dan om arbeidsmigranten die in Nederland worden gedetacheerd vanuit een bedrijf in een andere EU-lidstaat. In een kwart van de gevallen gaat het om mensen van buiten de Europese Unie. Gedetacheerde arbeidsmigranten lopen een groot risico op uitbuiting en slechte behandeling omdat er werkgevers zijn die handig gebruik maken van ondoorzichtige situaties die ontstaan doordat regelgeving in het zendende land, anders is dan in Nederland. Deze ‘concurrentiedetachering’ heeft naast risico’s voor arbeidsmigranten, ook risico’s voor de Nederlandse samenleving. Het advies is op 13 maart 2024 tijdens een publieksbijeenkomst aangeboden aan (demissionair) minister van SZW, Karien van Gennip.
In december 2023 publiceerde de adviesraad een verkenning naar de bijdrage die arbeidsmigratie kan leveren om toekomstige demografische uitdagingen te verlichten. In deze verkenning zetten we de optie van meer arbeidsmigratie af tegen andere opties om de beroepsbevolking te vergroten zoals verdere verhoging van de AOW-leeftijd en een hogere arbeidsparticipatie. Meer arbeidsmigratie is géén oplossing voor alle demografische en economische uitdagingen ten gevolge van vergrijzing, maar kan wel een nuttige bijdrage leveren door deze te verzachten. De personeelstekorten, die mede ontstaan door vergrijzing, kunnen in bepaalde sectoren worden verminderd door selectieve arbeidsmigratie. In ieder geval in de periode 2030-2040, wanneer de vergrijzing haar hoogtepunt bereikt.
Het eerste project dat de adviesraad heeft opgepakt is ‘De bijdrage van migranten aan een weerbare en toekomstbestendige zorgsector’. In het kader van dit project is in mei 2021 de verkenning ‘Van asielzoeker naar zorgverlener’ gepubliceerd.
In het deelproject ‘De bijdrage aan de langdurige zorg door arbeidsmigranten van buiten de EU’ onderzochten we of arbeidsmigranten van buiten de EU een oplossing kunnen vormen voor de vacatures die in de langdurige zorg gaan ontstaan. Daarnaast onderzochten we aan welke condities het arbeidsmigratierecht en -beleid voor de langdurige zorg moet voldoen om bij te dragen aan een toekomstbestendige en weerbare zorgsector. Lees hier het adviesrapport '‘Zorgvuldig arbeidsmigratiebeleid. Hoe de langdurige zorg profijt kan hebben van vakmigranten’.
Suggesties of vragen?
Vindt u dat de adviesraad binnen dit programma aandacht moet besteden aan een bepaald onderwerp? Of heeft u vragen over de opzet en aanpak van dit programma? Laat het ons weten en neem contact op met Lambert Obermann.
Zie ook
Beeld: © Getty Images
Publicaties Migratie en arbeidsmarkt
Ga naar de publicatiepagina
Gedetacheerde arbeidsmigranten lopen een groot risico om hier als derderangsburger behandeld te worden en niet het loon, de arbeidsvoorwaarden of de sociale zekerheid te krijgen waarop zij recht hebben. Dit komt omdat werkgevers handig gebruik maken van ondoorzichtige situaties die ontstaan doordat regelgeving in het zendende land, anders is dan in Nederland. Deze ‘concurrentiedetachering’ heeft naast risico’s voor de arbeidsmigranten, ook risico’s voor de Nederlandse samenleving.
Ga naar de publicatiepagina.
Naar de verkenning: Arbeidsmigratie: Oplossing voor economie en demografie?
Meer arbeidsmigratie is geen oplossing voor alle demografische en economische uitdagingen ten gevolge van vergrijzing, maar kan wel een nuttige bijdrage leveren door deze te verzachten. De personeelstekorten, die mede ontstaan door vergrijzing, kunnen in bepaalde sectoren worden verminderd door selectieve arbeidsmigratie. In ieder geval in de periode 2030-2040, wanneer de vergrijzing haar hoogtepunt bereikt.
De stijging van de ‘grijze druk’ (de verhouding tussen gepensioneerden en werkenden) zet de betaalbaarheid van de verzorgingsstaat onder druk. Meer arbeidsmigratie kan dit temperen, maar zeker niet oplossen. De voorziene verhoging van de AOW-leeftijd naar 69 jaar rond 2050 zou een vergelijkbaar effect hebben op de grijze druk als de jaarlijkse komst van 50.000 extra arbeidsmigranten. Dit zijn de belangrijkste conclusies uit de verkenning 'Arbeidsmigratie: oplossing voor economie en demografie?' van de Adviesraad Migratie.
In deze verkenning onderzoekt de Adviesraad Migratie de rol die arbeidsmigratie kan spelen in een vergrijzende samenleving. De verkenning biedt inzicht in de gevolgen van arbeidsmigratie voor drie demografische uitdagingen: ‘grijze druk’, personeelstekorten en behoud van de welvaart tot het jaar 2070. De verkenning is gebaseerd op wetenschappelijke literatuur en eigen berekeningen op basis van de middenvariant van de bevolkingsprognose van het CBS.
Op 11 december 2023 is de verkenning ''Arbeidsmigratie: Oplossing voor economie en demografie?' gepubliceerd.
Lees het projectplan: Concretisering brede welvaartsbenadering in het arbeidsmigratiebeleid
[1] Brede welvaart is een alternatief voor het bruto binnenlands product (bbp) en wordt rijksbreed onderschreven als het uitgangspunt van beleid. Dit uitgangspunt is een nieuwe - maar nog weinig uitgewerkte - manier om naar het arbeidsmigratiebeleid te kijken. Het betreft, volgens het CBS, de kwaliteit van leven in het hier en nu en de mate waarin deze al dan niet ten koste gaat van die van latere generaties en/of van die van mensen elders in de wereld.
Naar publicatie. Ga naar de Engelse publicatie.
Voor dit gesprek schreef de adviesraad een position paper ‘Een toekomstgericht arbeidsmigratiebeleid is nú nodig’. Daarin wordt de urgentie benadrukt voor een arbeidsmigratiebeleid dat is afgestemd op het functioneren van de arbeidsmarkt als geheel en niet uitsluitend op de vraag van werkgevers.
Een gecombineerde aanpak is volgens de migratieraad nodig: arbeidsmigratie beter regelen dan nu én investeren in mensen die nu in Nederland wonen. Een toekomstgericht arbeidsmigratiebeleid houdt er daarnaast rekening mee dat een arbeidsmigrant meer doet dan werken alleen en geeft zich rekenschap van de verdere levensloop van de arbeidsmigrant en de gevolgen van de komst van de arbeidsmigrant voor de Nederlandse samenleving.
Naar de position paper
Naar publicatie.
A well-being approach implies that labour migration policy should not only take current labour shortages into account, but also other aspects such as the vitality of the sector in question, environmental considerations, the availability of housing and schooling facilities etc.
The Advisory Council recommends the Dutch government to install a ‘committee on future labour migration and well-being’ that can advice the government on this topic. This committee should include various groups in society -such as experts, employers, employees, local administrators and citizens- in the advisory process
Visit publication page
Naar het rapport
De kansen die arbeidsmigratie biedt voor de Nederlandse samenleving worden nu niet voldoende afgewogen en benut. Met brede welvaart als centraal doel is het van groot belang dat de regering advies inwint over toekomstige arbeidsmigratie.
Alleen maar kijken naar de behoeften aan arbeidskrachten van werkgevers in het migratiebeleid is volgens de adviesraad niet toekomstbestendig. De brede welvaartsbenadering betekent, dat gekeken wordt welke kansen arbeidsmigratie van buiten de EU biedt voor de huidige en toekomstige samenleving. Een afweging dient te worden gemaakt van alle belangen die in het geding zijn: belangen van werkgevers, werknemers, migranten én de ontvangende samenleving.
Er is in Nederland geen instantie die de regering over de mate en vorm van toekomstige arbeidsmigratie op structurele wijze adviseert. Het is van groot belang dat de regering dit soort advies krijgt. Nederland kan daarbij leren van Duitsland, Ierland, het Verenigd Koninkrijk, Australië en vooral van Canada.
Bij de keuze voor een adviesmodel moet het doel van arbeidsmigratie duidelijk zijn. Volgens de adviesraad is dit 'bijdragen aan brede welvaart’.
Bij advisering over arbeidsmigratie dienen sociale partners, onafhankelijke deskundigen, en overheden een rol te krijgen. Publieksparticipatie is daarbij ook cruciaal. Met brede welvaart als ijkpunt en burgerconsultatie als onderdeel van de advisering, kan Nederland internationaal gezien een pioniersrol gaan vervullen.
Uit de gegevens blijkt dat in Nederland relatief weinig migranten in de zorg werken, zowel in vergelijking met de gehele economie als in vergelijking met andere OECD-landen waaronder buurlanden Duitsland en België.
Naar het cijferoverzicht
Er zijn al lang grote personeelstekorten in de zorgsector, die kunnen oplopen tot 130.000 werknemers in 2030. Maar het lukt asielmigranten nauwelijks om werk in de zorg te krijgen, zelfs niet tijdens de coronacrisis. Terwijl er onder hen wel degelijk mensen zijn die een zorgachtergrond hebben. Waarom is het dan zo moeilijk voor asielmigranten om een baan te krijgen in een sector die staat te springen om nieuwe arbeidskrachten? En wat kunnen we doen om deze problemen op te lossen?
Naar de verkenning. Zie ook de vertaling: From asylum seeker to healthcare provider
Het onderzoek schetst niet alleen de bestaande regels en vormen van legale arbeidsmigratie, maar ook worden verschillende knelpunten, dilemma’s, kansen en oplossingsrichtingen op dit terrein beschreven.
Publicatiepagina (of ga naar de Engelse vertaling)
2. Programmalijn Migratie en lokaal bestuur
Waarom dit programma
Gemeenten hebben de laatste jaren steeds meer lokale opgaven gekregen, niet alleen voor hun Nederlandse ingezetenen, ook voor migranten. In het dagelijks leven is de gemeente voor hen vaak het eerste aanspreekpunt en het nationale migratiebeleid moet lokaal worden uitgevoerd. Het beleid sluit echter niet altijd goed aan bij de lokale en/of regionale maatschappelijke situatie. Dat leidt soms tot spanningen tussen de Rijksoverheid en het lokale bestuur.
Met dit programma willen we meer inzicht krijgen in de knelpunten die wederzijds worden ervaren, willen we adviseren over mogelijkheden om het migratiebeleid meer in samenhang vorm te geven en daarmee bijdragen aan een meer lokaal en regionaal gedragen migratiebeleid.
Thema's
Gemeenten hebben veel en grote lokale maatschappelijke opgaven als het om migranten gaat: opvang van asielzoekers en Oekraïense ontheemden, huisvesting van statushouders en arbeidsmigranten, inburgering en participatie, maatschappelijke begeleiding, zorgverlening, het waarborgen van de openbare orde en de publieke veiligheid en het bewaken van de leefbaarheid etc.
We zijn het programma gestart met een gespreksronde. In maart 2021 hebben we wethouders van een aantal grote en kleine gemeenten in verschillende provincies gevraagd naar wat zij als belangrijkste lokale thema’s zien op het gebied van migratie. De aangedragen thema's kunt u terugvinden in het verslag van de gespreksronde. Op basis van die gesprekken hebben we de thema's inburgering en huisvesting van statushouders geprioriteerd.
Na de zomer van 2025 gaan we opnieuw in gesprek met lokale bestuurders over de vraag wat zij als de belangrijkste onderwerpen zien voor dit programma.
Wat hebben we gedaan?
Advies 'Investeren in samenleven. Hoe arbeidsmigranten beter ingebed kunnen worden in de Nederlandse samenleving'
Om te voorkomen dat de sociale samenhang onder druk komt te staan en te zorgen dat arbeidsmigranten nog naar Nederland willen komen, moet meer worden geïnvesteerd in samenleven. Taalonderwijs is daarbij cruciaal. In een migratiesamenleving is het belangrijk dat de overheid structureel investeert in taalonderwijs voor iedereen, dus ook voor arbeidsmigranten. Werkgevers moeten daar eveneens aan meebetalen en daar tijd voor ter beschikking stellen. Arbeidsmigranten moeten daarnaast weten wat hun rechten en plichten zijn en diegenen diegenen die dat nodig hebben moeten ook praktisch worden ondersteund bij het uitoefenen daarvan. Ook ontwikkeling op werkgebied en het hebben van sociale contacten zijn belangrijk om echt te kunnen meedoen. De adviesraad roept het kabinet op meer te investeren in deze vier pijlers van samenleven. Lees hier het advies.
Advies 'Asielopvang als maatschappelijke opgave'
In een vervolg op hun eerdere advies roepen de Adviesraad Migratie en de Raad voor het Openbaar Bestuur gezamenlijk op de asielopvang als gewone maatschappelijke opgave te organiseren. Of er nu veel of weinig asielmigranten naar Nederland komen: de opvang van asielmigranten moeten we met elkaar regelen. Doordat de asielopvang telkens in een crisissfeer wordt georganiseerd, was een plek in de opvang in 2023 meer dan 50% duurder dan in 2014. Deze hoge kosten zijn niet nodig als de overheid asielopvang organiseert als vaste maatschappelijke taak: er kan dan 1 miljard bespaard worden.
Lees hier het advies.
Advies 'Asielopvang uit de crisis'
De opvang van asielzoekers moet niet als crisis, maar als maatschappelijke opgave worden aangepakt. De crisisaanpak bij de opvang van asielzoekers gaat ten koste van de kwaliteit van de opvang en bezorgt asielzoekers een valse start. Ook zet die aanpak het maatschappelijk en politiek draagvlak voor de opvang voortdurend onder druk.
In dit advies pleit de Adviesraad er samen met de Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB) voor om gemeenten wettelijk te verplichten asielzoekers op te vangen. Asielopvang is een gedeelde verantwoordelijkheid van alle gemeenten. Daarom zou die verplichting in beginsel ook voor alle gemeenten moeten gelden. Het liefst naar rato van het inwoneraantal, zoals bij de wettelijke taakstelling voor het huisvesten van statushouders. Een dergelijk systeem geeft direct duidelijkheid over de taakstelling, is eenvoudig en transparant en spreekt daadwerkelijk de onderlinge solidariteit tussen gemeenten aan. Dat werkt alleen als gemeenten te ruimte krijgen om te bepalen hoe zij opvangvoorzieningen samen met andere gemeenten in de regio zo kunnen realiseren dat ze goed zijn ingebed in de lokale samenleving.
Lees hier het advies. Zie in dit kader ook ons position paper dat voorzitter Monique Kremer toelichtte tijdens het rondetafelgesprek over de Spreidingswet dat op 1 juni 2023 plaatsvond.
Lokale inbedding van asielzoekerscentra
Hoe kunnen buurten en dorpen helpen bij de opvang van asielmigranten? Met die vraag ging de Adviesraad Migratie langs gemeenten en onderzoekers. Monique Kremer en Sander Vergeer hebben de bevindingen bij elkaar gezet in hun artikel in Zet de deuren van asielzoekerscentra wagenwijd open naar de buurt – Sociale Vraagstukken.
Webinar 'Ingeburgerd, ingebed?'
Op 10 februari 2022 organiseerde de Adviesraad Migratie een online debat over inburgering met experts, inburgeraars en wethouders. Speciaal voor dat webinar schreef Han Entzinger, een van de initiators van het inburgeringsbeleid, een essay.
Advies 'Een huis voor statushouders'
Er zitten al té lang té veel asielzoekers met een asielvergunning (statushouders) in de opvang voor asielzoekers. Dat belemmert hun integratie in de Nederlandse samenleving en houdt plekken bezet voor nieuwe asielzoekers, die daardoor zijn aangewezen op noodopvang.
Het langdurige verblijf van statushouders in de COA-opvang is allereerst het gevolg van de wooncrisis. Maar ook de aanhoudende noodtoestand in het asielstelsel en knelpunten bij de uitvoering van het rijksbeleid op lokaal niveau belemmeren het tijdig huisvesten van statushouders in gemeenten. De Adviesraad Migratie pleit voor een combinatie van maatregelen op deze drie gebieden om de uitstroom van statushouders uit de COA-opvang te stimuleren. Lees hier het advies.
Suggesties of vragen?
Vindt u dat de adviesraad binnen dit programma aandacht moet besteden aan een bepaald onderwerp? Of heeft u vragen over de opzet en aanpak van dit programma? Laat het ons weten en neem contact op met de programmacoördinator Sander Vergeer.
Beeld: © ANP
Publicaties Migratie en lokaal bestuur
- Nederland kan meer grip krijgen op arbeidsmigratie door te kiezen voor een arbeidsmigratiebeleid dat niet alleen draait om economische groei, maar om brede welvaart. Daarbij wordt ook rekening gehouden met maatschappelijke kosten en baten.
- Nederland kan meer grip op asielmigratie krijgen door zich er beter op voor te bereiden. Daarvoor moeten we uit de crisisstand komen en asielbeleid maken dat ook in de toekomst goed werkt.
- Nederland is een migratiesamenleving. De toegenomen diversiteit is een verrijking, maar leidt ook tot bezorgdheid over migratie. Die zorgen moeten serieus worden genomen. Dat vraagt om blijvende inspanningen, zowel van migranten als van de ontvangende samenleving.
In het besluit worden de volgende zaken uit het wetsvoorstel uitgewerkt:
- De manier waarop de capaciteitsraming van de benodigde opvangplaatsen tot stand komt
- De verdeling van de vereiste opvangvoorzieningen over provincies en gemeenten
- De minimale omvang van duurzame opvangvoorzieningen
- De voorwaarden waaronder gemeenten zelfstandig opvangvoorzieningen kunnen exploiteren.
Ga naar publicatie
De adviesraad benadrukt de urgentie van en behoefte aan duurzame asielopvang. Het is dus goed dat gemeenten wettelijk worden verplicht asielzoekers op te vangen. Het voorstel dat nu voorligt, is echter te ingewikkeld en zet de onderlinge solidariteit tussen gemeenten onder druk. Het is beter als wordt aangesloten bij de systematiek die al bestaat voor het huisvesten van statushouders. Dat zou betekenen dat alle gemeenten een taakstelling krijgen, naar rato van het inwoneraantal. Zij zouden dan wel de ruimte moeten krijgen om die opvang samen met andere gemeenten in de regio en de provincie zo te organiseren dat deze goed is ingebed in de lokale samenleving. Heldere afspraken zijn nodig voor gemeenten zelf, voor asielzoekers en voor de ontvangende samenleving. Doorgaan met de crisisaanpak van de asielopvang is géén optie.
Ga naar de notitie
Het betreft spoedwetgeving. De wet regelt de hoofdlijnen die later in lagere regelgeving worden uitgewerkt. De Adviesraad Migratie heeft de afgelopen jaren meermaals geadviseerd over de inrichting van een duurzaam, en flexibel asielstelsel (zie onderaan pagina). De doelstellingen en uitgangspunten van het wetsvoorstel komen in de kern overeen met die uit onze adviezen.
Ga naar publicatie
Het langdurige verblijf van statushouders in de COA-opvang is allereerst het gevolg van de wooncrisis. Maar ook de aanhoudende noodtoestand in het asielstelsel en knelpunten bij de uitvoering van het rijksbeleid op lokaal niveau belemmeren het tijdig huisvesten van statushouders in gemeenten. De Adviesraad Migratie pleit voor een combinatie van maatregelen op deze drie gebieden om de uitstroom van statushouders uit de COA-opvang te stimuleren.
Lees het adviesrapport
De crisisaanpak bij de opvang van asielzoekers gaat ten koste van de kwaliteit van de opvang en bezorgt asielzoekers een valse start. Ook zet die aanpak het maatschappelijk en politiek draagvlak voor de opvang voortdurend onder druk.
Om uit de continue crisismodus te komen adviseren de Adviesraad Migratie en de Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB) de regering om gemeenten te verplichten asielzoekers op te vangen die grote kans hebben op een asielvergunning (de zgn. ‘kansrijke’ asielzoekers). Tegelijkertijd moet de Rijksoverheid gemeenten structureel de middelen maar ook de ruimte geven om dit naar eigen inzicht én met oog voor de sociale samenhang te kunnen doen.
Lees het adviesrapport
Wat is het doel van inburgering en wat willen we ermee bereiken? Hoe geef je inburgering praktisch vorm? Voor wie is inburgering eigenlijk bedoeld en wie is er verantwoordelijk voor? Wat betekent dit voor nieuwkomers en de lokale samenleving? Hierover bestaat al ruim vijfentwintig jaar een maatschappelijk debat. Deze en andere thema's kwamen tijdens het gesprek aan de orde.
Op 1 januari 2022 is de nieuwe Wet Inburgering ingegaan. Gemeenten hebben weer de regie over de inburgering gekregen. Ook staan de gemeenteraadsverkiezingen voor de deur. Dit was een goed moment om met experts, inburgeraars en wethouders in gesprek te gaan over hun ervaringen, verwachtingen en ambities.
Ga naar de pagina
Ga naar de publicatiepagina
De adviesraad beveelt naar aanleiding van dit wetsvoorstel het volgende aan:
-Neem in de Wet inburgering 2021 een hardheidsclausule op voor niet-sanctionerende maatregelen.
-Neem in afwijking van het overgangsrecht een hardheidsclausule op voor niet-sanctionerende maatregelen die worden opgelegd op grond van de Wet inburgering 2013.
-Leg in de motivering van het wetsvoorstel minder de nadruk op het uitzonderlijke karakter van toepassing van de hardheidsclausule.
-Geef in lagere regelgeving nader invulling aan het criterium ‘onbillijkheid van overwegende aard’.
-Rapporteer jaarlijks aan de Tweede Kamer over de toepassing van de nieuwe hardheidsclausules en evalueer de toepassing ervan binnen drie jaar.
Ga naar de publicatiepagina
Ga naar de publicatiepagina
In het kader van het programma Migratie en lokaal bestuur organiseert de adviesraad migratie het komende anderhalf jaar een aantal bijeenkomsten over lokale uitdagingen op het gebied van inburgering en integratie. Daarmee volgen we de ontwikkelingen rondom de invoering van het nieuwe inburgeringstelsel actief, zodat we in een later stadium de (tussen)balans kunnen opmaken. We organiseren bijeenkomsten voor en met behulp van lokale uitvoeringsexperts en ervaringsdeskundigen.
Ga naar de publicatiepagina
In de programmalijn Migratie en lokaal bestuur staat het project 'Een (t)huis voor statushouders' in de planning.
Ondanks voortdurende inspanningen van het rijk, provincies en gemeenten lukt het al langere tijd niet goed om statushouders te huisvesten op een manier die hen in staat stelt snel en volwaardig deel te nemen aan de Nederlandse samenleving. In dit project onderzoeken we wat de belangrijkste obstakels zijn die de rijksoverheid, regionaal en lokaal bestuur bij de huisvesting van statushouders ervaren en die de integratie van statushouders belemmeren. Ook onderzoeken we wat in de huidige aanpak wel bijdraagt aan integratie en bekijken we in hoeverre uit de obstakels en succesfactoren ‘basisprincipes’ kunnen worden afgeleid voor succesvolle huisvesting en integratie van statushouders.
Naar de publicatiepagina
Ga naar het artikel
- Inburgering: kiezen voor kwaliteit
- Huisvesting moet veel flexibeler worden
- Beter beeld van arbeidsmigranten nodig
- Ongedocumenteerden: blijven zoeken naar duurzame oplossingen
- Aandacht voor wisselwerking tussen recht en praktijk
De nieuwe Wet inburgering treedt in 2022 in werking. Gemeenten krijgen de regie over het inburgeringsonderwijs en kopen dit onderwijs in. Een deel van de bestaande marktwerking blijft daarmee bestaan. Private aanbieders zullen het onderwijs blijven verzorgen en de stichting ‘Blik op Werk’ blijft de organisatie die het kwaliteitskeurmerk afgeeft. Omdat de resultaten van het inburgeringsstelsel tot nu toe steeds zijn achtergebleven bij de verwachtingen, en een deel van de marktwerking blijft bestaan, moet er nu serieus werk worden gemaakt van de borging van de kwaliteit van het inburgeringsonderwijs.
Ga naar de publicatiepagina
Ga naar het blogoverzicht.
Bekijk de blogserie Migratie in tijden van corona
Het inburgeringsstelsel wordt herzien. Op 1 januari 2022 moet de nieuwe inburgeringswet in werking treden. Met het ontwerpbesluit en de ontwerpregeling inburgering wordt uitvoering gegeven aan het wetsvoorstel voor een nieuwe Wet inburgering. Over de nieuwe Wet inburgering heeft de adviesraad al in 2019 geadviseerd.
Ga naar de publicatiepagina
Inburgeringsstelsel voor alle nieuwkomers
De adviesraad pleit ervoor om grotere groepen migranten, zoals EU-migranten en Turkse burgers, te stimuleren om, tenminste op vrijwillige basis, deel te laten nemen aan het inburgeringsprogramma. De minister komt hier gedeeltelijk aan tegemoet en heeft de Tweede Kamer geïnformeerd om Turkse asielmigranten per 1 mei 2020 (verplicht) in te laten burgeren.
Lees verder
De ACVZ identificeert een aantal onderwerpen die een prominente rol spelen in de discussie over de toekomstige invulling van het migratiebeleid:
- Arbeidsmigratie
- Asielmigratie
- Staatloosheid
- Terugkeer
- Inburgering en integratie
Naar de publicatiepagina
Aanbevelingen voor wetsvoorstel nieuw inburgeringsstelsel
Het huidige stelsel vereist een basis taalniveau (A2), maar geeft te weinig stimulans om examen op gevorderd niveau (B1) te doen. De adviescommissie waardeert de intentie van het kabinet om het inburgeringsstelsel grondig te herzien, maar heeft wel nog kritiek op de plannen. De adviescommissie komt daarom met onder meer de volgende aanbevelingen:- Inburgeringsstelsel voor alle nieuwkomers
Richt het inburgeringsstelsel op alle nieuwkomers en niet alleen op de inburgeringsplichtigen. Ook andere nieuwkomers zouden aangespoord kunnen worden om vrijwillig mee te doen. Het stelsel zou ook meer op aanmoediging en belonen gebaseerd moeten zijn dan op dwingen en straffen.
- Realistisch ambitieniveau met ondersteuning
Het stellen van een hoog ambitieniveau zou samen moeten gaan met een adequate ondersteuning van de inburgeraars.
- Regierol van gemeenten
Geef gemeenten werkelijk de bevoegdheden om hun regierol waar te maken in het hele inburgeringstraject, inclusief het eventueel opleggen van sancties.
- Onderwijsroute zonder leeftijdsgrens en gratis aanbieden
Schrap de leeftijdsgrens van 28 jaar en biedt de onderwijsroute geheel kosteloos aan.
Jump to publication page
Ook na de beleidsaanpassingen, die mede naar aanleiding van dat advies uit 2013 zijn doorgevoerd, bleven gemeenten en maatschappelijke organisaties bij de adviescommissie aandacht vragen voor de (in hun ogen) te strikte toepassing van het buitenschuldbeleid. Vanwege die aanhoudende signalen en om inzicht te verschaffen in de huidige werking van het buitenschuldbeleid heeft de ACVZ een quickscan uitgevoerd.
Naar de publicatie
Naar het rapport
In 2015 en de eerste helft van 2016 kwamen er meer asielzoekers dan normaal naar Europa en Nederland. Het bleek een uitdaging om hen allemaal op te vangen. Dat is uiteindelijk gelukt door gebruik te maken van de bestaande crisisstructuur voor de bestrijding van rampen, het extra inzetten van tijdelijke, kortdurende noodopvang en het treffen van ad hoc maatregelen. Het is echter ook duidelijk geworden dat het Nederlandse opvangsysteem niet flexibel genoeg is om grote pieken en dalen in het aantal asielzoekers snel en soepel te verwerken. Dit rapport bestaat uit twee delen.
Deel 1 is een advies over een duurzaam systeem voor de opvang van asielzoekers en de huisvesting en integratie van asielzoekers die een vergunning hebben gekregen (vergunninghouders).
Deel 2 is een evaluatie van de samenwerking tussen het Rijk, de provincies en de gemeenten ten tijde van de verhoogde aantallen asielzoekers.
Naar het advies
Naar het adviesrapport
Naar de adviesbrief
3. Programmalijn Effectieve rechtsbescherming
Waarom dit programma?
Effectieve rechtsbescherming speelt een cruciale rol in het werk van de adviesraad. In veel adviezen komt het recht van een individu om beroep in te stellen bij de rechter tegen een besluit of handelen van de overheid aan bod. De Adviesraad Migratie meent dat een effectieve rechtsbescherming fundamenteel is voor het borgen van grondrechten en voor het goed functioneren van de rechtsstaat.
De adviesraad wil met zijn producten bijdragen aan een eerlijk en zorgvuldig migratiebeleid. Daarom zoekt de raad een balans tussen de rechten en plichten van zowel burgers als overheid. Rechten en plichten in het kader van effectieve rechtsbescherming spelen onder meer een rol bij de inrichting van de asielprocedure en het vaststellen van inburgerings- en naturalisatievereisten.
Deze programmalijn gaat niet alleen over het recht op effectieve rechtsbescherming, maar ook over de uitvoerbaarheid van regelgeving. Met dit programma willen we juridische, politieke en maatschappelijke ontwikkelingen in kaart brengen die van invloed zijn op (de werking van) effectieve rechtsbescherming.
Thema's
Effectieve rechtsbescherming is een fundamenteel beginsel dat stevig is verankerd in het Europese en nationale recht. Het richt zich op verschillende onderdelen van een goed functionerende rechtsstaat: fair trial, openbaarheid en behandeling binnen een redelijke termijn door een onafhankelijke en onpartijdige rechterlijke instantie. Maar ook op rechtsbijstand, het recht om gehoord te worden en de zogenoemde equality of arms.
Thema’s die binnen deze programmalijn worden uitgewerkt hebben betrekking op o.a. de wijzigingen in het toelatingsbeleid en de effecten van het EU Pact Migratie en Asiel.
Lopend adviesproject met Adviesraad Internationale Vraagstukken over migratiepartnerschappen
De ministers van Asiel & Migratie, Buitenlandse Zaken en Buitenlandse Handel en Ontwikkelingshulp hebben de Adviesraad Migratie (AM) en de Adviesraad Internationale Vraagstukken (AIV) gevraagd te adviseren over de kansen en risico’s bij de totstandkoming en uitwerking van migratiepartnerschappen die rechtmatig, wederzijds voordelig en effectief zijn.
Signaleringen over Oekraïense ontheemden in Nederland
De Adviesraad Migratie signaleerde dat de ‘tijdelijkheid’ van de situatie van de toen ruim 93.000 Oekraïense ontheemden in Nederland begint te knellen en een prijs vraagt - zowel voor henzelf als voor de samenleving.
Prijs van de Tijdelijkheid. Prijs voor Oekraïense ontheemden in Nederland' (juli 2023)
Tijdelijke bescherming voor Oekraïense ontheemden op de langere termijn' (september 2022)
Menselijke maat in het migratiebeleid
Binnen de programmalijn is ook een serie commentaren gepubliceerd waarin de menselijke maat in het migratiebeleid centraal staat.
De adviesraad acht het van groot belang dat er recht wordt gedaan aan de fundamentele rechten van mensen bij de totstandkoming en uitvoering van beleid, wet- en regelgeving en dat de menselijke waardigheid daarbij wordt beschermd. Het doel van deze serie commentaren is dan ook om te verkennen of er wel voldoende aandacht is voor de menselijke maat bij de totstandkoming en uitvoering van het migratiebeleid.
Versnelde digitale ontwikkelingen
Binnen de programmalijn is er ook aandacht voor de gevolgen van de versnelde digitale transformatie van de migratieketen voor de rechtsbescherming. De adviesraad bouwt - door in gesprek te gaan met onderzoekers en wetenschappers - kennis en expertise op met als doel een debat te starten over de impact van digitale ontwikkelingen op de rechtsbescherming van migranten.
Technologische ontwikkelingen kunnen bijdragen aan het versneld afdoen van verblijfsaanvragen en het efficiënter inrichten van organisatieprocessen, maar mogen niet ten koste gaan van de zorgvuldigheid en rechtsbescherming van individuen.
Op afstand horen
In de podcast 'Op afstand horen', die parallel is gepubliceerd met het eerste commentaar 'Op afstand horen' in de reeks 'Menselijke maat in het migratiebeleid', gaat het over de inzet van telehoren in de asielprocedure en de rechtszaal.
In 2020 is – vooral door de coronamaatregelen – het gebruik van videoconferentie in asielzaken tot ontwikkeling gekomen. De rechtspraak en de IND hebben getracht de meest urgente zaken toch te behandelen, meestal door het houden van digitale zittingen of het horen van asielzoekers op afstand.
De podcast maakt onderdeel uit van het onderzoek van de adviesraad om de rechtsbescherming te waarborgen bij het op afstand horen van asielzoekers.
Rechtsbescherming en de EU
In maart en april 2021 hebben we ter oriëntatie een aantal experts gevraagd naar wat zij zien als belangrijkste thema’s op het gebied van effectieve rechtsbescherming en het EU asiel- en migratiebeleid. Zomer 2021 zijn wij gestart met een project ter verkenning van de verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid van de EU en de lidstaten, waaronder Nederland, voor schendingen van mensenrechten aan en buiten de EU-grenzen. Wat zegt het recht hierover, welke mogelijkheden zijn er voor individuele migranten om een klacht in te dienen of een zaak te beginnen tegen de EU en/of een of meerdere lidstaten en hoe goed werken deze eigenlijk?
Suggesties of vragen?
Vindt u dat de adviesraad binnen deze programmalijn aandacht moet besteden aan een bepaald onderwerp? Of heeft u vragen over de opzet en aanpak van dit programma? Laat het ons weten en neem contact op met de programmacoördinator David de Jong.
Beeld: © ANP / Robin van Utrecht
Publicaties Effectieve rechtsbescherming
In het advies zelf doet de raad slechts één specifieke aanbeveling over de inhoud van de nota van wijziging. Die gaat over de bevoegdheid die in de wet wordt opgenomen om in uitzonderlijke omstandigheden voor ten hoogste drie maanden af te wijken van onder meer het aantal uren dat de vreemdeling vrij mag bewegen in de inrichting (art. 22, lid 2). Deze bevoegdheid is volgens de raad onvoldoende ingekaderd. Omdat deze maatregel een ingrijpend karakter heeft, moet beter worden geborgd dat er terughoudend gebruik van wordt gemaakt. Dat houdt in dat deze alleen wordt gebruikt als dit strikt noodzakelijk is en dit op de minst ingrijpende wijze gebeurt. De adviesraad beveelt daarom aan om de omstandigheden waaronder van deze bevoegdheid gebruik kan worden gemaakt op te nemen in het artikel zelf. Indien de wetgever deze aanbeveling niet overneemt, beveelt de adviesraad - als alternatief - aan om in de memorie van toelichting nader te motiveren wanneer sprake is van ‘uitzonderlijke omstandigheden’ die de oplegging van de maatregel noodzakelijk maken.
Lees het advies
Ga naar het advies
De EU-Richtlijn Tijdelijke Bescherming kan tot uiterlijk 4 maart 2025 verlengd worden, maar wat daarna gebeurt is onduidelijk: tot wanneer moeten gemeenten opvang blijven regelen, hoe lang kan een werkgever op een werknemer rekenen en tot wanneer krijgen Oekraïners een andere behandeling dan mensen die om vergelijkbare redenen hun land zijn ontvlucht? De adviesraad roept in zijn signalering op tot meer duidelijkheid en een visie op de toekomst van ontheemde Oekraïners in Nederland.
Naar signalering
De door het kabinet voorgestelde wijziging (Wet testen bij vertrek) voorziet door invoeging van een bepaling (artikel 63a) in de Vreemdelingenwet 2000 in een algemene wettelijke basis voor het gedwongen afnemen van een test bij een vreemdeling naar besmettelijke ziektes en mededeling van de uitkomst van de test aan de minister van Justitie en Veiligheid.
Op 3 juli 2023 heeft de adviesraad advies uitgebracht over dit voorstel tot wijziging van de Vreemdelingenwet 2000. Voor alle aanbevelingen verwijst de adviesraad naar het advies. In het onderstaande worden twee aanbevelingen toegelicht.
Ga naar de publicatiepagina
Naar de publicatie
De wetgever kiest als uitgangspunt een minimale implementatie waarbij normen uit richtlijnen worden ingepast in de bestaande nationale regelgeving of praktijk. Een beperkte implementatie onder verwijzing naar algemeen toepasselijke nationale rechtsregels kan ertoe leiden dat de (rechts)praktijk bijvoorbeeld met betrekking tot het controleren op schijnhuwelijken, de hoorplicht in bewaringszaken en het bij hoge uitzondering plaatsen van minderjarigen in bewaring, jarenlang afwijkt van fundamentele waarborgen die richtlijnen aan migranten biedt.
Volgens de adviesraad illustreert dit veegbesluit dat deze wijze van implementeren vaak tekortschiet. De adviesraad beveelt daarom aan de wijze waarop richtlijnen worden geïmplementeerd in het nationale recht te evalueren.
Naar de publicatie
Het betreft spoedwetgeving. De wet regelt de hoofdlijnen die later in lagere regelgeving worden uitgewerkt. De Adviesraad Migratie heeft de afgelopen jaren meermaals geadviseerd over de inrichting van een duurzaam, en flexibel asielstelsel (zie onderaan pagina). De doelstellingen en uitgangspunten van het wetsvoorstel komen in de kern overeen met die uit onze adviezen.
Ga naar publicatie
De ontheemden verkeren in 'dubbele onzekerheid', want de duur van de tijdelijke bescherming is afhankelijk van de mogelijkheid tot veilige en duurzame terugkeer naar Oekraïne. En hun verblijfsstatus in Nederland na beëindiging van de tijdelijke bescherming is ook onzeker. Het is daarom van groot belang dat de regering op korte termijn een langetermijnvisie formuleert.
Deze signalering gaat ook in op knelpunten op onder andere het gebied van arbeid, zorg en onderwijs bij de opvang van deze groep.
Ook zou de crisisaanpak voor ontheemden geëvalueerd moeten worden, met name de toegang tot werk en de hybride structuur van opvang.
Naar de publicatiepagina
Voor een alleenstaande minderjarige vreemdeling (amv) is terugkeer alleen mogelijk als er adequate opvang is in het land van herkomst. Op basis van het geldend beleid wordt de asielaanvraag van de amv afgewezen en er wordt een terugkeerbesluit genomen ondanks dat het onderzoek naar adequate opvang nog niet is afgerond.
14 januari 2021 oordeelde het Hof van Justitie van de Europese Unie dat het Nederlandse amv-beleid niet voldoet aan de vereisten die de EU-Terugkeerrichtlijn stelt. Door een terugkeerbesluit te nemen maar niet over te gaan tot verwijdering blijft de amv in grote onzekerheid over zijn wettelijke status en zijn toekomst.
Hoewel de staatssecretaris het beleid heeft gewijzigd, zet de adviesraad in deze signalering uiteen waarom het beleid nog steeds niet voldoet aan de vereisten van de EU-Terugkeerrichtlijn.
Naar de publicatie
Hoe kan de menselijke maat in het migratiebeleid centraler komen te staan? In dit vierde commentaar in de reeks ‘de menselijke maat in het migratiebeleid’ staat de vaststelling van nationaliteit en identiteit van migranten centraal. In deze reeks commentaren verkent de migratieraad in hoeverre er voldoende aandacht is voor de ‘menselijke maat’ bij de totstandkoming en uitvoering van het migratiebeleid.
De adviesraad verkent in het kader van zijn Programmalijn Effectieve Rechtsbescherming in een serie commentaren welke parallellen er te trekken zijn tussen actuele maatschappelijke ontwikkelingen zoals bijvoorbeeld de lessen uit de toeslagenaffaire en de recente ontwikkelingen in het migratiebeleid.
De rode draad in ieder commentaar is steeds de vraag of er wel voldoende kenbare aandacht is voor de menselijke maat bij het opstellen en uitvoeren van het migratiebeleid.
In de context van deze programmalijn gaat het vooral om de eisen die belangrijke rechtsstatelijke beginselen, zoals rechtsgelijkheid, evenredigheid en effectieve rechtsbescherming stellen aan wet- en regelgeving en de wijze van uitvoering hiervan.
Dit vierde commentaar in de reeks ‘de menselijke maat in het migratiebeleid’ gaat over de bewijsposities van migrant en overheid bij het vaststellen van nationaliteit en identiteit in relatie tot het beginsel van equality of arms. Dit beginsel houdt in dat er een gelijk speelveld is voor de in een procedure betrokken partijen. Concreet betekent dit onder andere dat er tussen partijen evenwicht moet bestaan bij de mogelijkheid om bewijs te leveren. Voor asielzoekers geldt dat zij alle relevante elementen om hun asielverzoek te onderbouwen, waaronder ook nationaliteit en identiteit, aannemelijk moeten maken. Bij migranten die een reguliere verblijfsaanvraag doen geldt dat zij hun nationaliteit en identiteit moeten aantonen.
De adviesraad verkent in het kader van zijn Programmalijn Effectieve Rechtsbescherming in een serie commentaren welke parallellen er te trekken zijn tussen actuele maatschappelijke ontwikkelingen zoals bijvoorbeeld de lessen uit de toeslagenaffaire en de recente ontwikkelingen in het migratiebeleid.
De rode draad in ieder commentaar is steeds de vraag of er wel voldoende kenbare aandacht is voor de menselijke maat bij het opstellen en uitvoeren van het migratiebeleid.
In de context van deze programmalijn gaat het vooral om de eisen die belangrijke rechtsstatelijke beginselen, zoals rechtsgelijkheid, evenredigheid en effectieve rechtsbescherming stellen aan wet- en regelgeving en de wijze van uitvoering hiervan.
Naar het commentaar
Reports of violations of international human rights obligations, such as pushbacks, are numerous and ongoing. There are moral and legal boundaries for EU Member States with respect to what is happening at the external borders. EU borders are common borders and all Member States have a joint and individual responsibility to stop and prevent human rights violations making thereby use of a range of possible steps and concrete measures. This is the key message of the Dutch Advisory Council on Migration’s in this policy brief.
Jump to publication
Wat is de verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid van Nederland voor mensenrechtenschendingen aan de EU-buitengrenzen? Dat is de hoofdvraag waarop de adviesraad antwoord geeft in deze policy brief.
Naar het onderzoek
Naar het commentaar
Naar het commentaar
Naar de publicatie
Naar de publicatie
Als de Nederlandse overheid twijfelt aan de leeftijd van de (gestelde) minderjarige asielzoeker baseert zij zich op de leeftijdsregistratie die in een andere EU-lidstaat is vastgesteld. In bepaalde situaties kan dit problemen opleveren.
Op eigen initiatief heeft de ACVZ deze problemen onderzocht en signaleert dat het voor de jonge asielzoeker praktisch onmogelijk is om aan te tonen dat die eerdere registratie onjuist is. Doorgaans krijgt hij of zij hierbij niet het voordeel van de gerezen twijfel. Dit wringt. Verkennend onderzoek wijst namelijk uit dat in lidstaten van eerder verblijf sprake kan zijn van onregelmatigheden bij de leeftijdsregistratie.
Naar de publicatie
Naar de publicatie
Naar publicatie
Beeld: © Adviesraad Migratie
Overige onderwerpen
Naar de notitie
The original Dutch version of the report (Realisme rond richtgetallen – kansen en risico’s van streefcijfers en quota in het migratiebeleid) was published in December 2022 and is available here. The report was made at the request of the Dutch Minister for Migration.
Visite the report page
Ga naar publicatie