EU-grenzen zijn ook onze grenzen

Policy brief over de verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid van Nederland voor mensenrechtenschendingen aan de EU-buitengrenzen.

Read the English version of the policy brief: EU borders are common borders.
vlag Nederland en Europa
Beeld: ©Onbekend

Wat is de verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid van Nederland voor mensenrechtenschendingen aan de EU-buitengrenzen?  Dat is de hoofdvraag waarop de adviesraad antwoord geeft in deze policy brief.

Doel van onderzoek

Doel van dit onderzoek is om inzichtelijk te maken of en op welke wijze staten en/of de EU en haar agentschappen verantwoordelijk kunnen worden gehouden voor situaties zoals bijvoorbeeld de recente ‘pushbacks’. We hebben daarvoor onderzocht welke voorwaarden een rol spelen als het gaat om verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid. Maar ook hebben we gekeken of er afdoende effectieve mogelijkheden zijn voor individuen om op te komen tegen schendingen van hun rechten. Op basis van onze bevindingen doen we een aantal aanbevelingen aan de Nederlandse regering.

Dit onderzoek werd uitgevoerd binnen het bredere onderzoeksproject  van de adviesraad getiteld: Effectieve rechtsbescherming in de Europese Unie. Uitgangspunt bij dit project is dat In een democratische rechtsstaat mensen moeten kunnen vertrouwen op een onafhankelijke rechterlijke macht, op een wetgever die fundamentele rechten respecteert en op een uitvoerende macht die zich aan de gestelde regels houdt.

EU-grenzen zijn onze grenzen

Bewaking van de gemeenschappelijke buitengrenzen is een legitiem doel van EU-beleid. Dit moet wel hand-in-hand gaan met respect voor mensenrechten van migranten. Denk daarbij aan het recht op asiel, het verbod op marteling of mishandeling, het recht niet-teruggestuurd te worden naar een onveilige situatie (non-refoulement) en de garantie dat er een effectief rechtsmiddel is.

Op dit moment worden deze afspraken echter onvoldoende nageleefd. Berichten over mensenrechtenschendingen bij de bewaking van de EU-buitengrenzen, zoals in Griekenland, Kroatië en Polen, zijn talrijk. De EU-buitengrenzen zijn ook onze grenzen.

Omdat Nederland een eigen verantwoordelijkheid heeft en houdt om mensenrechtenschendingen te voorkomen, doet de adviesraad enkele aanbevelingen:

♦  Duidelijke voorwaarden aan eigen betrokkenheid bij EU-grensbeheer

De regering heeft zich meermaals uitgesproken tegen pushbacks. Maar om te voldoen aan de eigen verplichtingen is meer nodig. Zo zou Nederland niet direct of indirect mogen bijdragen aan mensenrechtenschendingen via Nederlands personeel, materieel of geld dat wordt ingezet voor EU-grensbewaking.

♦  Mensenrechtenbescherming centraler bij EU afspraken gezamenlijk grensbeheer

De regering kan stimuleren dat er in EU-verband maatregelen worden genomen die mensenrechtenschendingen bij EU-grensbewaking minder waarschijnlijk maken. Bijvoorbeeld door erop te staan dat er altijd duidelijke afspraken worden gemaakt in EU-verband over wie waar verantwoordelijk voor is in gezamenlijke grensbewakingsoperaties. Ook zou een effectiever gebruik van het Schengensysteem helpen om naleving van mensenrechten af te dwingen, of randvoorwaardelijk te maken aan EU-ondersteuning.

♦  Versterking effectiviteit van rechtsbescherming

Er zijn juridische en praktische tekortkomingen in de mogelijkheid voor migranten om hun recht te halen als ze het slachtoffer zijn geworden van mensenschendingen aan de EU-buitengrenzen. Zo is het heel lastig om de EU en haar agentschappen voor de rechter te brengen, en functioneren interne klachtprocedure van EU-agentschappen zoals Frontex nog onvoldoende. Op dit moment is de rechtsbescherming voor veel migranten niet effectief. Daarnaast ontbreekt het vaak aan objectieve informatie over de situatie, omdat onafhankelijke monitoring onvoldoende mogelijk wordt gemaakt.

Kabinetsreactie

Op 30 maart 2022 heeft het kabinet de reactie op de policy brief aan de Tweede Kamer gestuurd. Het kabinet bevestigt de noodzaak van verdere versterking van effectieve rechtsbescherming van migranten binnen de EU en (her)bevestigt ook expliciet het belang van onafhankelijke monitoring aan de buitengrenzen. Ook zegt het kabinet toe dat, gezien de zorgwekkende situatie aan de buitengrenzen, vanaf dit jaar uitgebreider aan het parlement te verantwoorden hoe de bijdragen aan de uitvoering van het EU- migratiebeleid via agentschappen zoals Frontex tot stand komen.

Hoewel enkele aanbevelingen dus (derhalve) op deelaspecten worden omarmd, gaat het kabinet niet in op concrete suggesties van de adviesraad ter invulling van die aanbevelingen. In tegenstelling tot het kabinet ziet de adviesraad dat het Unierecht ruimte biedt om randvoorwaarden te stellen aan (Nederlandse deelname aan) Frontex operaties, of andere gezamenlijke operationele inzet.

Het kabinet is van mening dat de situatie van pushbacks en mensenrechtenschendingen voornamelijk moeten worden bezien vanuit het perspectief van de werking van de EU als geheel en de rol van de EU-Commissie als toezichthouder. Daarmee besteedt het kabinet volgens de adviesraad geen aandacht aan de invulling van de bestaande en eigenstandige (positieve en negatieve) internationale verplichtingen van Nederland als EU-lidstaat.

Parlement

12 januari 2022 organiseerde de Tweede Kamer een  digitale Rondetafelgesprek over ‘pushbacks’. Op uitnodiging van de Kamer nam de adviesraad hieraan deel. Dhr. John Morijn vertegenwoordigde hierbij de ACVZ.

Videocallsessie met onder andere John Morijn
Beeld: ©Rijksoverheid

Lees de gespreksnotitie die de adviesraad voor dit rondetafelgesprek opstelde. (zie hierboven)

- Naar aanleiding van vragen uit de Tweede Kamer heeft de staatssecretaris zowel in schriftelijke beantwoording als mondeling tijdens een debat over EU asielbeleid laten weten dat het kabinet met een reactie komt op de policy brief. 

- In een motie  van 8 februari 2022, is ook vanuit de Eerste Kamer gevraagd aan het kabinet om de aanbevelingen uit het policy brief over te nemen en hierover periodiek te rapporteren. Op verzoek van de minister van Buitenlandse Zaken is de motie aangehouden in afwachting van de kabinetsreactie. 

- Op 18 mei 2022 heeft een aantal EK fracties ( o.a. GroenLinks en PvdA) in een schriftelijk overleg vragen gesteld over de kabinetsreactie op de policy brief. Ook wordt de staatssecretaris verzocht om de ACVZ te verzoeken een reactie te geven op de kabinetsappreciatie. 

In de media

- Commissie: 'Nederland moet meer doen om mensenrechtenschendingen bij Europese buitengrenzen te voorkomen’'  NPO Radio 1  12 januari 2022

- Commissie: pushbacks ontoelaatbaar, ook voor Nederland dreigen dagvaardingen NOS 12 januari 2022

- Commissie: Nederland doet niet genoeg om mensenrechtenschendingen aan EU-grens te stoppen. Volkskrant 12 januari 2022

- Grieken duwen steeds meer migranten terug naar zee. Wat kan Nederland hieraan doen? Nederlands Dagblad 12 januari 2022

- Een rapport over migratie met concrete, haalbare oplossingen. Dat zie je niet vaak de Correspondent 12 januari 2022

- Wegkijken en afschuiven: volgens deze commissie doet Nederland te weinig tegen mensenrechtenschendingen aan EU-grens. Trouw 12 januari 2022

-Door al die pushbacks eindigen we voor de rechter, waarschuwen juristen.  Column Sheila Sitalsing, Volkskrant 13 januari 2022

Vragen?

Heeft u vragen over dit project? Neem dan contact op met Myrthe Wijnkoop.