Toekomst van migratie kan nog alle kanten uit

Het negende deel van het blog ' Migratie in tijden van corona'

Aankomst en vertrekborden Schiphol
Beeld: ©Onbekend
Aankomst en vertrek

Voor de zomer zagen de zeven bevolkingsprojecties van het CBS en NIDI het licht: in 2050 heeft Nederland 17,1 miljoen of 21,8 miljoen inwoners, maar het kunnen er ook 19,2 miljoen zijn. In die prognoses speelt het migratiesaldo een cruciale rol. Maar die prognoses werden allemaal berekend vóór de coronacrisis. En die crisis zal een enorme impact hebben op onze economie en de vraag naar werk. En werk is maar één van de factoren die van invloed zijn op migratie – maar wel een belangrijke.

Opvallend is dat er in de bevolkingsprognoses slechts één krimpscenario is. En dat terwijl onze economie nu de sterkste krimp kent die ooit gemeten is. Veel van onze migratie is arbeidsmigratie, en die hangt sterk samen met de groei van de economie. Gaat het economisch goed, dan is de arbeidsmigratie hoog. Gaat het economisch minder, dan hebben we ook minder arbeidsmigranten. De enige manier om migratie echt tegen te gaan, zegt Hein de Haas, migratie expert aan de Universiteit van Amsterdam, is de economie te gronde richten.

Meteen in het begin van de coronacrisis was er sprake van een halvering van het aantal nieuwe migranten. Deze terugval is deels veroorzaakt door de wereldwijd ingestelde reisbeperkingen en lockdowns en kan daarom niet uitsluitend aan de economische krimp worden toegeschreven. Na de versoepeling van veel coronamaatregelen nam de immigratie in juni en juli weer toe. Het aantal migranten van buiten de EU dat zich in juni 2020 in Nederland vestigde was nog altijd bijna de helft lager dan vorig jaar juni, maar het aantal migranten uit de EU was in juni en juli 2020 alweer bijna 90% van het aantal in 2019. Toch weten we nog weinig over welke beslissingen de ruim 400.000 arbeidsmigranten uit de EU nog zullen nemen. Een deel is gebleven maar velen gingen ook terug: zo zag Roemenië in het begin van de crisis ongeveer 200.000 migranten naar huis komen.

Maar minder migratie is niet het enige denkbare scenario. De coronacrisis is immers geen standaard economische crisis. Het UWV heeft recent een eerste inventarisatie sinds de coronacrisis voor de arbeidsmarkt gemaakt. De horeca, sport en recreatie, de verkoop, facilitaire dienstverlening, transport en logistiek en de kunst- en cultuursector krijgen harde klappen. Dit laatste met grote gevolgen voor getalenteerde creatieve arbeidsmigranten de zogenoemde expats. De vraag naar werknemers in sommige andere sectoren neemt juist toe: denk aan de vacatures in de zorg, onderwijs, ICT, de voedselindustrie en de supermarkten. Om asperges op tijd te oogsten zijn zelfs arbeidsmigranten uit Roemenië en Hongarije naar Nederland en met name naar Duitsland gehaald.

In heel Europa bleken veel migranten (13%) te werken in de ‘vitale beroepen’. Nederland zit net iets onder dat percentage, maar niet veel. Omgekeerd is ruim 30% van de in het buitenland geboren werknemers in Nederland werkzaam in een vitaal beroep. En dat geldt nog sterker voor mensen van buiten de EU. Blijkbaar hebben we deze mensen echt nodig voor de basis van onze economie.

In Nederland werken, vergeleken met andere landen, relatief weinig migranten in de zorg. Al zijn er nog behoorlijk veel dokters in het buitenland geboren (17%), meer dan verplegend en verzorgend personeel (6%). In de logistiek, zoals in de distributiecentra, en in de voedselketen is dat anders. Daar werken veel (lager opgeleide) EU-arbeidsmigranten. De coronacrisis heeft blootgelegd dat de arbeidsomstandigheden waaronder migranten werken vaak niet deugen. De parlementaire commissie ‘Lessen uit recente arbeidsmigratie’, liet bijna tien jaar geleden ook al zien dat er veel misstanden zijn. Blijkbaar zijn daar toch weinig lessen van geleerd. Als we echt erkennen dat arbeidsmigranten een vitaal onderdeel zijn van onze economie moeten we er voor zorgen dat hun werkomstandigheden een stuk beter worden, met goede voorwaarden en scherpe controle.

Tegelijkertijd heeft de coronacrisis ook geleid tot een grotere acceptatie van digitale communicatie. Een groot deel van de mensen hoeft daardoor niet meer fysiek samen te komen om het werk te kunnen doen. Een Nederlands bedrijf kan makkelijk een Spanjaard inhuren zonder dat zij of hij naar Nederland hoeft te komen. Digitalisering vervangt zo migratie, vooral in de niet-vitale beroepen. Met als mogelijk gevolg dat vooral de hogeropgeleiden - die nu vaak thuiswerken - niet meer hoeven te migreren om elders te werken.

Dit bij elkaar opgeteld zou wel eens kunnen betekenen dat door de segmentatie in de economie migratie van lager tot middelbaar opgeleiden kan toenemen en van hogeropgeleiden kan afnemen.

De coronacrisis kan de geglobaliseerde economie ook fundamenteel veranderen, met weer andere consequenties voor migratie. De economen Brakman, Garretsen en van Witteloostuijn wijzen op twee ontwikkelingen die zij samenvatten als ‘buffers’ en ‘borders’. Bedrijven zullen door de coronacrisis steeds meer rekening moeten houden met fundamentele onzekerheden in tegenstelling tot de calculeerbare risico’s waar ze eerder mee werkten. Die verlegging van ‘just in time productie en dienstverlening’ naar ‘just in case management’ betekent meer buffers aanleggen. Ook  zullen bedrijven inzetten op kortere productieketens, dus liefst alles zo dicht bij huis houden (borders). Dat zou kunnen betekenen dat bedrijven lokaal meer mensen nodig hebben. En dat zij op basis van een vast contract worden aangesteld, omdat efficiency minder belangrijk is dan zekerheid. Flexibilisering van de economie wordt zo teruggedraaid. Deze meer nationaal georiënteerde productiewijze met meer nadruk op vastigheid maakt nieuwe immigratie  minder vanzelfsprekend. De mensen die nu werkloos worden zullen maar wat graag goede, vaste banen vervullen in die nieuwe productieketen. 

Door de coronacrisis kan de toekomst van migratie - en van de bevolking - wel meer dan zeven kanten op. De economie kan krimpen / gesegregeerd groeien / of dichter bij huis blijven, met verschillende gevolgen voor arbeidsmigratie. Maar de economie is slechts één factor bij het doordenken van de migratietoekomst. Zullen arbeidsmigranten nog wel willen komen, als de aandacht en het applaus is verstomd? Nu de grenzen plotsklaps dicht gegooid kunnen worden, blijkt maar weer eens dat migratie een zeer onzekere onderneming is.

Dit blog is samengesteld door Monique Kremer en Sonja Avontuur