Signalering: De prijs van tijdelijkheid. Perspectief voor Oekraïense ontheemden in Nederland
De Adviesraad Migratie bood de signalering aan op woensdagmiddag 5 juli 2023. Staatssecretaris Van der Burg nam deze in ontvangst.
Haal hieronder de signalering op. Een Engelse vertaling volgt hier.
De prijs van tijdelijkheid. Perspectief voor Oekraïense ontheemden in Nederland
De Adviesraad Migratie signaleert dat de ‘tijdelijkheid’ van de situatie van de ruim 93.000 Oekraïense ontheemden in Nederland begint te knellen en een prijs vraagt - zowel voor hen zelf als voor de samenleving. De EU-Richtlijn Tijdelijke Bescherming kan tot uiterlijk 4 maart 2025 verlengd worden, maar wat daarna gebeurt is onduidelijk: tot wanneer moeten gemeenten opvang blijven regelen, hoe lang kan een werkgever op een werknemer rekenen en tot wanneer krijgen Oekraïners een andere behandeling dan mensen die om vergelijkbare redenen hun land zijn ontvlucht? De adviesraad roept in zijn signalering op tot meer duidelijkheid en een visie op de toekomst van ontheemde Oekraïners in Nederland.
Terugkeer en verblijf
Perspectief begint met het geven van duidelijkheid over verblijf en terugkeer. Het verdient de voorkeur om dit in Europees verband te regelen, zodat in alle lidstaten dezelfde regels gelden en secundaire migratie zoveel mogelijk wordt voorkomen. Indien dat proces niet slaagt moet de Nederlandse regering hierover zelf besluiten nemen. Naast de inzet op terugkeer, ziet de adviesraad drie mogelijke richtingen om vervolg te geven aan het verblijf van ontheemde Oekraïners: tijdelijk verblijf (een wederopbouwvergunning), niet-tijdelijk verblijf of een verblijfsvergunning als kennismigrant of student.
Voorkomen van ongelijke behandeling
Op de langere termijn is de ongelijke behandeling van vergelijkbare groepen mensen niet houdbaar. De regering dient de vraag te beantwoorden hoe asielzoekers, ontheemden en statushouders gelijker worden behandeld. Al eerder heeft de adviesraad gepleit om asielzoekers eerder te laten werken en hun afstand tot de samenleving te verkleinen door ook hen decentraal op te vangen.
Competenties benutten
De Nederlandse overheid kan veel meer inzetten op het erkennen van competenties - van artsen, verpleegkundigen en beroepen buiten de medische sector. Dat zou ook ten goede komen aan statushouders. Ook werkgevers dienen rekening te houden met tijdelijkheid. Zij kunnen inzetten op bijscholing of omscholing en mensen eventueel aannemen als kennismigrant. Zeker voor beter opgeleide Oekraïense ontheemden zou het behulpzaam zijn als zij als zzp’er mogen werken. Goede voorlichting over het zzp-schap is dan wel essentieel. Sociale partners, gemeenten en UWV kunnen werkgevers hierin ondersteunen en eventueel kan de rijksoverheid dit financieel stimuleren.
Structurele tijdelijke huisvesting
Onze samenleving en de overheid dienen meer rekening te houden met tijdelijk verblijf van migrantengroepen. Er is nood aan tijdelijke huisvestiging voor uiteenlopende maatschappelijke groepen, zoals asielzoekers, arbeidsmigranten of mensen die net gescheiden zijn. Er zijn inmiddels regelingen van de rijksoverheid die het gemeenten mogelijk maken te investeren in tijdelijke huisvesting. Maar wat ontbreekt is een visie op blijvende huisvesting voor mensen die kortdurend een woning nodig hebben. Woningcorporaties en investeerders moeten structureel investeren in tijdelijkheid. In alle gemeentelijke strategieën, nieuwbouwplannen en woonconcepten moet worden bekeken of er voldoende huizen zijn voor tijdelijk verblijf.
Leren van tijdelijk verblijf
Tot slot dient in een visie op tijdelijke migratie in de toekomst kennisdeling en kennisontwikkeling een plek te krijgen. De regering zou de komst van Oekraïners aan moeten grijpen om het ontwikkelen en delen van kennis over tijdelijke migratie op te starten.
Aanbieding tijdens Nationale Migratiedialoog 2023
De signalering werd 5 juli aan de staatssecretaris aangeboden tijdens de door de Adviesraad Migratie georganiseerde Nationale Migratiedialoog 2023 (zie opzet). Hier werd gesproken over de lokale opgaven voor Oekraïense ontheemden in Nederland en het bredere nationale en Europese perspectief daarvan, met o.a. L. Asscher (speciaal adviseur voor Oekraïne van de EC), H. Benthem (Opgavedirecteur Nieuwkomers (Oekraïne en asiel) Gemeente Den Haag) en vertegenwoordigers uit de Oekraïense gemeenschap, zoals Oksana Savchuk (Oekraïens Huis, Rotterdam).
Workshops tijdens dit evenement gingen over: Particuliere opvang, Werk en arbeidsmarkt, Verschillen en overeenkomsten met vluchtelingen uit voormalig Joegoslavië en Verblijfsrecht van Oekraïense ontheemden (zie eerdere evenementslink). Dagvoorzitter was Ali Al-Jaberi.
Parlement
Tweede Kamerlid Koekoek (Volt) stelde 12 september 2023 vragen over de signalering die staatssecretaris Van der Burg beantwoordde.
Recente ontwikkelingen
Duidelijkheid over beëindiging tijdelijke bescherming van derdelanders met tijdelijk verblijfrecht in Oekraïne
Langere tijd heeft er onduidelijkheid bestaan over de vraag of de minister van Asiel en Migratie de tijdelijke bescherming van een specifieke groep derdelanders uit Oekraïne mocht beëindigen, en zo ja, met ingang van welk moment. Het ging om derdelanders die op 23 februari 2022 een tijdelijke verblijfsvergunning in Oekraïne hadden. Gelet op alle onduidelijkheden had de minister besloten de beëindiging van de tijdelijke bescherming van deze groep tijdelijk te bevriezen.
De Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State heeft over de beëindiging van de tijdelijke bescherming prejudiciële vragen gesteld aan het Europese Hof van Justitie. Het Europese Hof heeft op deze vragen op 19 december 2024 beantwoord. De Afdeling heeft in deze zaken op 23 april 2025 uitspraak gedaan. Uit deze uitspraken volgt dat de tijdelijke bescherming van deze groep derdelanders uit Oekraïne eindigde op 4 maart 2024.
Toelichting:
De minister had eerder besloten aan deze groep derdelanders tijdelijke bescherming te verlenen, terwijl zij daar voor deze groep niet toe was verplicht. Bij besluit van 16 augustus 2023 had de minister bepaald dat het recht op tijdelijke bescherming voor deze derdelanders zou eindigen op 4 september 2023. Verschillende derdelanders spanden rechtszaken aan tegen dat besluit.
Uit het arrest van het Europese Hof volgt dat de lidstaten zeggenschap hebben over de duur van de facultatieve tijdelijke bescherming die zij willen bieden, op voorwaarde dat die duur binnen het tijdsbestek van de toepassing van het door de Unie vastgestelde mechanisme van tijdelijke bescherming valt. Uit het arrest van het Hof volgt dat de tijdelijke bescherming niet eerder kon worden beëindigd dan op 4 maart 2024, omdat de tijdelijke bescherming op grond van de richtlijn tijdelijke bescherming twee keer met zes maanden was verlengd tot 4 maart 2024.
Hoe nu verder?
In een brief van 3 juni 2025 heeft de minister de Tweede Kamer geïnformeerd dat de bevriezingsmaatregel met ingang van 4 september 2025 wordt beëindigd. Derdelanders die geen juridische procedures hebben lopen, hebben vanaf die datum vier weken de tijd om Nederland te verlaten. Gedurende die periode hebben zij nog recht op opvang en (gemeentelijke) voorzieningen. Voor de derdelanders die een juridische procedure hebben lopen geldt dat zij gefaseerd het recht op opvang en (gemeentelijke) opvang verliezen, afhankelijk van de snelheid waarmee rechtbanken individuele beroepszaken behandelen.
Follow up in de media
Radio-uitzendingen
Radio1
- 05-07-2023 Over anderhalf jaar vervalt de speciale verblijfstatus van Oekraïense vluchtelingen: wat gebeurt er daarna? (Journaal)
- 05-07-2023 Katja Rusinovic over de opvang van Oekraïense vluchtelingen (Spraakmakers)
Artikelen
AD
Binnenlands Bestuur
NOS
Het Parool
- 05-07-2023 Vluchtelingen uit de oorlog in onzekerheid (LexisNexis)
Reformatorisch Dagblad
- 09-08-2023 - Visie op verblijf Oekraïense ontheemden hoognodig (LexisNexis)
De Telegraaf
- 05-07-2023 Opvang Oekraïeners tijdelijk (LexisNexis)
Trouw
De Volkskrant
- 05-07-2023 Adviesraad: meer duidelijkheid nodig over toekomst van gevluchte Oekraïners in Nederland (LexisNexis)
Podcast rondom de signalering
Beluister interviews met O. Savchuk en M. Knulst in het kader van de signalering en de Nationale Migratiedialoog 2023.
Oksana Savchuk is coördinator van het Oekraïens Huis in Rotterdam, een ontmoetingsplek voor ontheemden met al hun vragen.
Marion Knulst is projectleider Vraagwijzer en Wijkteam project Opvang Vluchtelingen Oekraïne bij de gemeente Rotterdam.
De interviews duren ongeveer een kwartier en zijn ook beschikbaar op Spotify.
Makers: Evelien Vos (interview) en Robin van Gelder (techniek)
Podcast: Tijdelijk Ontheemden en het Oekraïens huis
Interview met Oksana Savchuk, coördinator van het Oekraïens Huis in Rotterdam, waar ontheemden samen komen. Dit interview vond plaats in het kader van de Nationale Migratiedialoog 2023.
Podcast: Tijdelijk ontheemden en het Wijkteam
Interview met Marion Knulst, Ppojectleider Vraagwijzer en Wijkteam project Opvang Vluchtelingen Oekraïne. Dit interview vond plaats in het kader van de Nationale Migratiedialoog 2023.
Vragen over de publicatie
Heeft u vragen over deze signalering? Neem dan contact op met coördinerend specialistisch adviseur David de Jong.