Commentaar: Een vreemde in het overheidssysteem
De Adviesraad Migratie heeft in een serie commentaren besproken hoe de menselijke maat in het migratiebeleid centraler kan komen te staan. In het commentaar ‘Een vreemde in het overheidssysteem’ hebben we gekeken naar het recht van inzage van de burger in de over hem verzamelde persoonsgegevens en op het herstel en wijziging daarvan. We houden als adviesraad een vinger aan de pols en zien een aantal interessante ontwikkelingen op dit punt.
Burgers kunnen inzien met welke (overheids-)organisaties persoonsgegevens uit de BRP worden gedeeld. Mocht er iets mis zijn met gegevens dan kan dat worden gemeld bij het Meldpunt Fouten in Overheidsregistraties. Dat meldpunt helpt burgers, bedrijven en overheidsorganisaties bij het corrigeren van fouten in een overheidsregistratie.
In april 2023 is het vernieuwde Schengeninformatiesysteem (SIS) uitgebreid met nieuwe categorieën signaleringen, biometrische gegevens zoals handpalmafdrukken, vingerafdrukken en DNA-gegevens voor vermiste personen. Door de upgrade worden ook preventieve signaleringen mogelijk om kwetsbare personen te beschermen en illegale migratie te ontmoedigen. Een verzoek tot inzage van SIS-gegevens kan worden gemaild aan de politie. De procedures en contactpunten in alle lidstaten zijn gebundeld in een uitgebreide handleiding.
Risico’s op profileren
Een punt van aandacht is het risico op profileren en selecteren. Op 14 februari 2023 oordeelde het gerechtshof Den Haag dat etniciteit op geen enkele manier een rol mag spelen in controles van vreemdelingen door de Koninklijke Marechaussee (KMar) in het Mobiel Toezicht Vreemdelingen (MTV). De Nederlandse Staat gaat niet in cassatie tegen die uitspraak. Het is nog onduidelijk hoe de KMar haar werkwijze rondom het MTV sindsdien heeft aangepast.
De Autoriteit Persoonsgegevens (AP) kreeg begin 2023 de taak een impuls te geven aan het toezicht op algoritmes. Het doel hiervan is het gebruik van algoritmes scherper te controleren, discriminatie en willekeur tegen te gaan en transparantie te bevorderen. Recentelijk vroeg de AP minister Hoekstra uitleg te geven over een algoritme dat het ministerie van Buitenlandse Zaken bij de beoordeling van visumaanvragen gebruikt. Dat algoritme ondersteunt ambtenaren in de beslissing of zij een aanvraag "kort" of "intensief" moeten bestuderen. Dat doet het op basis van onder meer nationaliteit, geslacht, leeftijd van de aanvrager en de plaats waar de aanvraag wordt ingediend. Hoe dat profileren van visumaanvragers in de praktijk uitpakt is onduidelijk. De AP heeft om extra informatie verzocht over de noodzakelijkheid en proportionaliteit van de gegevensverwerking bij visumprocedures.
Daarnaast heeft de AP aangegeven in de loop van dit jaar samen met andere toezichthouders en betrokken ministeries te bepalen wat er nog meer nodig is om het algoritmetoezicht in Nederland te versterken. Eind dit jaar komt de AP met een rapport, waarin de ontwikkelingen in het algoritmetoezicht en de risico’s van algoritmes inzichtelijk worden gemaakt.
Tot slot is de transparantie in en het toezicht op het gebruik van algoritmes versterkt. Op 6 april lanceerde het ministerie van JenV de eerste algoritmeregisters. Meer algoritmes en meer organisaties volgen en de algoritmes zijn op één plek te doorzoeken in een centraal algoritmeregister. Het register helpt om aan burgers uit te leggen welke rol algoritmes spelen in de ondersteuning van besluitvorming. Maar er zijn grenzen aan de nieuwe transparantie: van geval tot geval wordt bekeken wat van het algoritme openbaar gemaakt kan worden. Van een risicoscan kan niet vermeld worden hoe dat exact werkt, anders zou het fraudeurs in de kaart spelen. Het zoeken naar een balans tussen transparantie en verantwoording rond algoritmegebruik is niet eenvoudig. De adviesraad blijft deze ontwikkelingen vanuit het oogpunt van rechtsbescherming en de menselijke maat met interesse volgen.