Op afstand horen. Rechtsbescherming asielzoekers onder druk
Hoe kan de menselijke maat in het migratiebeleid centraler komen te staan? Dit is het eerste commentaar in een serie waarin de adviesraad migratie verkent of er wel voldoende aandacht is voor de menselijke maat bij de totstandkoming en uitvoering van het migratiebeleid.
Voldoende aandacht voor de menselijke maat in het migratiebeleid?
De adviesraad verkent in het kader van zijn Programmalijn Effectieve Rechtsbescherming in een serie commentaren welke parallellen er te trekken zijn tussen actuele maatschappelijke ontwikkelingen zoals bijvoorbeeld de lessen uit de toeslagenaffaire en de recente ontwikkelingen in het migratiebeleid.
De rode draad in ieder commentaar is steeds de vraag of er wel voldoende kenbare aandacht is voor de menselijke maat bij het opstellen en uitvoeren van het migratiebeleid.
In de context van deze programmalijn gaat het vooral om de eisen die belangrijke rechtsstatelijke beginselen, zoals rechtsgelijkheid, evenredigheid en effectieve rechtsbescherming stellen aan wet- en regelgeving en de wijze van uitvoering hiervan.
Parallel met toeslagenaffaire
De Parlementaire ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag constateerde in haar rapport 'Ongekend Onrecht' dat tienduizenden ouders en kinderen de dupe zijn geworden van ernstige schendingen van rechtsstatelijke beginselen door de zeer strikte uitvoering van de kinderopvangtoeslagwetgeving waarbij onvoldoende aandacht was voor de toepassing van het evenredigheidsbeginsel en het beginsel van effectieve rechtsbescherming. Het kabinet zag in de ernst van de lessen uit dit en andere rapporten aanleiding om breder dan alleen het domein van toeslagen te kijken wat er beter kan en moet in de verhouding tussen burger en overheid.
Het artikel 'Ongezien onrecht in het vreemdelingenrecht' en de bundel 'Ongehoord onrecht' over de parallellen tussen het migratiebeleid en de toeslagenaffaire hebben geleid tot aandacht voor de menselijke maat in het migratierecht en -beleid. Binnen het migratiedomein kijkt een werkgroep van het Directoraat-Generaal Migratie naar de menselijke maat en de mate waarin de dienstverlening toegankelijk en passend is. Bovendien volgde in juni 2021 een rondetafelgesprek in de Tweede Kamer over ‘Maatwerk en uitvoering in het vreemdelingenrecht’ waarin onze adviesraad haar standpunten heeft toegelicht.
Herstel vertrouwen tussen burger en overheid
In zijn eindverslag aan de Tweede Kamer heeft informateur Tjeenk Willink het volgende opgenomen over de verhouding tussen burger en overheid:
'In de verhouding tussen burger en overheid zal de burger de overheid alleen vertrouwen als deze betrouwbaar is en uitgaat van vertrouwen in burgers. De gemeenschappelijke basis hiervoor is gelegen in de democratische rechtsorde die, mede door de sociale grondrechten, ook een sociale rechtsorde is. Het functioneren van de overheid als een bedrijf dat “gemanaged” moest worden met de burger als klant en kostenpost, heeft deze gemeenschappelijke basis aangetast. De kinderopvangtoeslagaffaire is uitzonderlijk in zijn rampzalige gevolgen voor burgers maar geen uitzondering. Niet alleen kabinet en Kamer moeten zich dit aantrekken Ook instituties, zoals de Hoge Colleges van Staat, moeten zich afvragen of zij voldoende tegenwicht tegen deze aantasting hebben geboden. Een betere toegang tot het recht, juist van burgers in een kwetsbare positie, kan aan herstel van vertrouwen bijdragen.'
De ACVZ als onafhankelijk adviesorgaan neemt deze oproep van de informateur om het vertrouwen van de burger terug te winnen, ter harte. De reden van ervaren onrecht bij migranten kan in de wet- en regelgeving zelf zitten, in het beleid of in de toepassing ervan door uitvoeringsorganisaties. Ook toezicht en controle op de toepassing van die regels kan tekortschieten. Het doel dat de adviesraad met deze serie commentaren nastreeft is meer aandacht te schenken aan rechtstatelijke beginselen bij het opstellen en uitvoeren van het migratiebeleid om ervoor te waken dat burgers die geraakt worden door dit beleid zich niet ongehoord en onrechtvaardig behandeld voelen.
Podcast over het op afstand horen
Bij dit eerste commentaar heeft de ACVZ ook een podcast over het op afstand horen gepubliceerd. Daarin bespreken een rechter, een advocaat en een rechtspsycholoog de digitale ontwikkelingen van het op afstand horen van asielzoekers en gaan zij dieper in op de vraag hoe de rechtsbescherming van asielzoekers is gewaarborgd.
Luister hier naar de podcast op Spotify.
Vragen?
Heeft u vragen over dit commentaar of de podcast? Neem dan contact op met Huub Verbaten