De kracht van taal in het migratiedebat – waarom de Adviesraad Migratie het woord ‘illegaal’ niet gebruikt

Weblogbericht | 05-11-2025 | Mr. Dr. Evelien van Roemburg LLM

Voortschrijdend inzicht

Het woord 'allochtoon' is daar een goed voorbeeld voor. Deze term werd in 1989 door de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) geïntroduceerd als alternatief voor het daarvoor gangbare ‘gastarbeider’. Maar bijna 30 jaar later, in 2016, besloot de WRR ook die term niet meer te gebruiken: de tweedeling ‘allochtoon – autochtoon’ zou niet meer passend zijn voor vraagstukken over immigratie en integratie. Bovendien zou de term te beladen zijn geworden. De negatieve connotatie die aan het woord ‘gastarbeider’ kleefde, verschoof mee naar ‘allochtoon’.

We zien in het publieke debat nu veel meer de term ‘mensen met’ – mensen met dementie, met een zorgbehoefte, met een visuele beperking. Het ‘mens zijn’ op de eerste plaats zetten stimuleert automatisch een menselijke benadering, zo is de gedachte. Dat helpt in de beeldvorming en in hoe anderen met deze mensen omgaan.

Ongepast en onnauwkeurig

Dit geldt ook voor het aanduiden van mensen zonder geldige verblijfspapieren in Nederland. Nu wordt nog vaak de term ‘illegaal’ gebruikt. Dit heeft een vrij negatieve connotatie, waarbij deze mensen als een probleemgeval worden gezien. Het aanduiden van migranten als ‘illegaal’ suggereert dat hun bestaan op zichzelf onwettig is, waarmee hun menselijke waardigheid en rechten worden ontkend.

Bovendien is het begrip ‘illegaal’ weinig precies. Het is een label dat mensen reduceert tot hun juridische status en daardoor afbreuk doet aan de complexiteit van hun situatie én aan de diversiteit van deze groep. Zo verwijst de term vaak naar verschillende (al dan niet tijdelijke) situaties, zoals personen die een asielaanvraag hebben gedaan en uitgeprocedeerd zijn, mensen die het slachtoffer zijn van mensenhandel, of arbeidsmigranten die hun verblijfsstatus zijn kwijtgeraakt. Het kan gaan om een Filipijnse schoonmaker, een Servische arbeidsmigrant, of een voormalig-Nederlandse Surinamer die na de onafhankelijkheid van Suriname in 1975 zijn Nederlandse nationaliteit verloor. Beleidsmatig is het van belang die verschillen zichtbaar te houden.

Het woord ‘illegaal’ roept daarnaast associaties op met criminaliteit en onwettigheid, en beïnvloedt daarmee hoe mensen denken over migranten zonder verblijfspapieren. Zulke termen sturen het publieke debat, vaak zonder dat we het doorhebben, in een richting van wantrouwen en uitsluiting. Het gebruik van meer neutrale taal helpt daarentegen om het gesprek over migratie te voeren op basis van feiten. Begrippen als ‘mensen zonder (geldige) verblijfspapieren’, ‘mensen zonder rechtmatig verblijf’ of ‘mensen die onrechtmatig in Nederland verblijven’ zijn juridisch correct, feitelijk beschrijvend, en laten ruimte voor de mens achter de status.

Strafbaarstelling van onrechtmatig verblijf

Een ander belangrijk argument voor het niet gebruiken van de term ‘illegaal’ is dat dit woord suggereert dat het verblijven zonder geldige verblijfspapieren per definitie een misdrijf is. Dat is niet juist - of was dat lange tijd. In Nederland was onrechtmatig verblijf op zichzelf namelijk geen strafbaar feit. Alleen onder specifieke omstandigheden - zoals na een zogeheten ongewenstverklaring - kon iemand strafrechtelijk worden vervolgd.

Dat is nu aan het veranderen. De Tweede Kamer heeft in 2025 ingestemd met een wetswijziging die onrechtmatig verblijf wél strafbaar maakt. Deze wet is op het moment van schrijven nog niet definitief (de behandeling in de Eerste Kamer loopt nog), maar de voorgestelde wijziging laat wel zien dat het strafbaar stellen van onrechtmatig verblijf dichterbij komt. Tegelijk is er veel kritiek op deze ontwikkeling, ook van de Adviesraad Migratie, onder andere vanwege mogelijke strijdigheid met Europees recht. Ook is de kans groot dat mensen niet meer aankloppen voor hulp, bijvoorbeeld acute medische zorg, terwijl ze daar wel recht op zullen houden (en daardoor nog verder in de penarie belanden).

Het internationale debat

Het debat over migratie en de woorden die we daarbij gebruiken is niet beperkt tot Nederland. Het toonaangevende Amerikaanse persbureau The Associated Press (AP)  besloot al in 2013 dat ze niet langer gebruik zou maken van de term ‘illegal immigrants’ (illegale immigranten). Volgens AP moet het begrip ‘illegaal’ alleen gebruikt worden om een handeling aan te duiden en niet om mensen als zodanig te kwalificeren. Het Europees Parlement heeft in 2009 ook opgeroepen om de term ‘illegale migranten’ te vervangen voor bijvoorbeeld ‘ongedocumenteerde migranten’. De Hoge Commissaris voor de Mensenrechten van de Verenigde Naties heeft hetzelfde gezegd.

Zorgvuldig taalgebruik

Vanwege bovenstaande redenen denken we bij de Adviesraad Migratie goed na over de termen die we gebruiken, en proberen wij zo veel mogelijk stigmatiserende of juridisch onnauwkeurige termen te vermijden. Daarom zien wij ook in al onze communicatie af van het gebruik van aanduidingen als ‘illegaal’ of ‘illegalen’. Wij denken dat feitelijk juiste en neutrale bewoordingen, zoals ‘mensen zonder verblijfspapieren’, helpen om een meer evenwichtig migratiedebat te hebben, waarin ruimte is voor nuance en de persoon achter de status.