Advies over uitvoerings- en implementatiewet Asiel- en Migratiepact
Op 12 juni 2026 treedt het EU Asiel- en migratiepact in werking. Voor die tijd moet Nederland zijn voorbereid op de beleidswijzigingen die het pact met zich meebrengt. De uitvoerings- en implementatiewet waar de regering aan werkt, is een goede start. De adviesraad signaleert wel knelpunten op het gebied van rechtsbescherming. Daarnaast moet er aandacht zijn voor de aanvullende stappen die nog moeten worden genomen om het pact in de volle breedte te kunnen uitvoeren en implementeren. Alle aandacht van de regering moet daarop zijn gericht. Dat betekent ook dat moet worden afgezien van niet noodzakelijke wetgeving zoals de Asielnoodmaatregelenwet en de wet tot invoering van een tweestatusstelsel. Het idee dat de maatregelen in die wetvoorstellen voortvloeien uit het pact is onjuist. In dit advies licht de adviesraad dit toe.
Geef prioriteit aan de inwerkingtreding van het pact
De invoering van het pact is een stelselwijziging die heel veel gaat vragen van uitvoeringsorganisaties, met name de Immigratie- en Naturalisatiedienst en de rechtspraak. Als lidstaten erin slagen het pact goed in te voeren in de nationale rechtsstelsels zal dit leiden tot meer harmonisatie waarmee verschillen tussen nationale procedures kleiner worden. Het resultaat zal een gelijker speelveld zijn met efficiëntere procedures, versterking van grensbeheer en solidariteit, en meer samenwerking. Dit biedt kansen om meer grip op migratie krijgen doordat migranten aan de buitengrenzen van de EU een asielverzoek indienen en het doorreizen binnen de EU wordt tegengegaan.
De adviesraad adviseert om prioriteit te geven aan de invoering van het pact en tussentijds geen nieuwe wetswijzigingen door te voeren. We raden dus af om de Asielnoodmaatregelenwet en de wet voor invoering van een tweestatusstelsel aan te nemen en te implementeren, voordat alle voorbereidingen voor de inwerkingtreding van het pact zijn afgerond. In dit advies lichten we ook toe dat de maatregelen in deze wetsvoorstellen niet voortkomen uit het pact en dus ook niet noodzakelijk zijn voor de implementatie daarvan.
Rechtsbescherming
Eén van de doelen van het asiel- en migratiepact is om de asielketen efficiënter in te richten en de asielprocedure te vereenvoudigen. Verschillende maatregelen in het pact en in de uitvoeringswet moeten hieraan bijdragen. Veel van die maatregelen treffen de rechtsbescherming van asielzoekers.
Een belangrijk aandachtspunt is de uitbreiding van gronden voor inbewaringstelling van asielzoekers. Inbewaringstelling is een ingrijpende maatregel die inbreuk maakt op het recht op vrijheid. Het is daarom van belang dat de nieuwe gronden op een voorzienbare en toegankelijke manier worden ingekaderd in de nationale wetgeving. De toelichting bij het wetsvoorstel gaat hier wel op in, maar licht onvoldoende toe hoe de nieuwe gronden zich verhouden tot het bestaande kader en welke aanpassingen nodig zijn in de uitwerking van deze gronden in het Vreemdelingenbesluit 2000. We bevelen aan dit nader te motiveren in de toelichting bij de wet.
De afschaffing van de voornemenprocedure valt samen met het voornemen om de rechtsbijstand in de besluitvormingsfase af te schaffen. Deze maatregelen zullen er samen toe leiden dat de asielzoeker minder goed wordt begeleid tijdens de asielprocedure, terwijl een belangrijk correctiemechanisme voor een correcte vaststelling van de feiten wegvalt. De adviesraad beveelt aan om dat niet te doen en zal nader over de maatregelen adviseren als die door de regering zijn uitgewerkt.
Wat moet er nog gebeuren?
De uitvoerings- en implementatiewet is een eerste stap in de operationalisering van het pact, maar zeker niet de enige. Er is nog veel aanvullende regelgeving en afstemming met aanverwante regelgeving nodig. Het gaat om specifieke regelingen waarvan de regering zelf benoemt dat die nog nadere uitwerking behoeven. Daarnaast zijn er onderwerpen waarvoor het noodzakelijk is dat regelgeving wordt aangepast, maar die niet in het wetsvoorstel zijn benoemd. Een derde punt van aandacht is de samenloop van wijzigingen in het pact met andere regelgeving die de regering aanpast of wijzigt. In het advies zijn van deze drie categorieën voorbeelden opgenomen. De adviesraad benadrukt het belang om deze stappen die nog moeten worden gezet niet uit het oog te verliezen en de samenloop van maatregelen te blijven monitoren.